Kaynak: Prof.Dr. Ahmet Akgündüz (https://tr-tr.facebook.com/Prof.AhmetAkgunduz)

Osmanlı Devleti'nde 19. yüzyıla gelinceye kadar nüfusla ilgili veriler daha çok vergi esasına bağlı olarak yapılan sayımlardan elde edilmektedir. Dolayısıyla Müslim, Gayr-i Müslim ayrımına gitmeden, etnik farklılığı dikkate almadan toplumun her kesimi bu defterlere kaydedilmiştir. Sadece 19. yüzyılın sonlarına ait veriler toplam nüfusa ulaşmak için yapılmış olması ile günümüz anlayışına daha yakın görülmektedir.

Bütün bu endişelerle birlikte Osmanlı döneminde Ermenilerin nüfus rakamlarına ilişkin belirlemeler yapacağız.

1831 nüfus sayımına göre Ermenilerin (erkek) nüfusu şöyle idi: Rumeli topraklarında 3.566, Anadolu topraklarında 16.743 olmak üzere 20.309 Ermeni yaşıyordu. Bu sayımda ülke nüfusu 3.753.642 idi. Ermeniler toplam nüfusun % 0.54'ünü oluşturuyordu .

20. yüzyıl başlarında Osmanlı Devleti'nde Ermeni nüfusuna bakıldığında Prof. Dr. Kemal Karpat'ın belirttiği üzere Müslüman nüfus: 8.917.684, Ermeni Nüfus 736,893 idi .

Nüfus araştırmalarının alevlenmesinde 1878 Berlin Antlaşması'nın 61. maddesi etkili olmuştur. Bu madde Ermenilerin çoğunluk olarak yaşadıkları iddia edilen yerlerde reform yapılmasına dair talebi kapsıyor. Bu antlaşmadan sonra başta Ermeni Patrikhanesi olmak üzere Ermeniler bölgede devlet kuracak nüfus yoğunluğuna sahip olduklarını isbat için abartılmış istatistikler ortaya konulmuştur.

Patrikhane 1912 yılı için 1.296.000 verirken Rus istatistiği 1897 için 891.000 rakamını vermektedir .

Ermeni meselesinin ortaya çıkışını müteakib Osmanlı Devleti genelinde ilki 1881/82-1893 ve ikincisi 1910/11 olmak üzere iki nüfus sayımı yapılmıştır .

Dünya Savaşı öncesindeki Osmanlı nüfusu hakkında en sahih bilgileri, Dâhiliye Nezareti'ne bağlı Sicill-i Nüfus-u İdare-i Umumiyesi Müdüriyeti tarafından 1318 ve 1320 tarihli nüfus nizamnamesi gereği her vilâyet, kaza ve köyde, Gayr-i Müslimlerin de yer aldığı komisyonlar tarafından yapılmış ve 1905'te başlayıp 1914'te tamamlanmış olan nüfus istatistiği vermektedir. Yapılan istatistik özellikle Gayr-i Müslim erkek nüfus hakkında yeni bilgiler ver-mektedir. Memalik-i Osmaniye'nin 1330 Senesi Nüfus İstatistiği adıyla yayınlanan bu istatistik Milli Kongre tarafından bütün dünyaya duyurulabilmek amacıyla özet olarak 1919 yılında Fransızca yayınlanmıştır.

1893 yılında Osmanlı coğrafyasında yaşayan Ermenilerin İstanbul ve çevresi dahil olmak üzere toplam nüfusu 1.001.465'dir. Bu rakama Katolik ve Protestan Ermeniler dahil edilmemiştir. Bu tarihte zaten Protestan nüfus toplam 36.238, Katolik nüfus ise 149.786'dır. Katolik nüfusun yarısının Ermeni olduğu kabul edilebilir. Sadaret için hazırlanan ve 1893 sayımını esas alan bir nüfus özet tablosunda Ermeniler toplam 998.428 olarak verilmektedir . 1897 yılında hazırlanan bir cedvelde ise 1.042.374 Ermeni kaydedilmiştir. Etnik ayrıma gidilmeden burada Katolikler 120.479, Protestanlar 44.360 olarak kaydedilmiştir . 1910/11 sayımında ise Ermeni nüfusu 1.050.513 Gregoryen, 90.050 Katolik olmak üzere 1.140.563'dür. Protestan Ermeniler kaydedilmemiş olmakla beraber 53.880 olduğu bilindiğinden toplam Ermeni nüfusu 1.194.443'e ulaşmıştır . 1893'den 1914'e gelinceye kadar Ermeni nüfusu % 30 (293.366) oranında artmıştır .

1914 yılına ait Osmanlı sayımları İstanbul da dâhil olmak üzere Anadolu Ermeni nüfusunu 1.285.535 olarak vermektedir. Lozan'da kabul gören David Magie'nin 1914 için verdiği rakam ise 1.479.000'dur. Patrikhane 1912 yılı için 1.915.651, İngilizler 1919 yılı için 1.602.000 rakamını vermektedir. H. Lynch 1.324.246, L. De Constenson 1.400.000 ve H. Paster Madijian 1.700.000 olarak vermektedir. Gerek David Magie'nin, gerekse İngilizlere ait cetvelde İstanbul nüfusu eksiktir. Dr. Johannes Lepsius 1914 yılı için 1.845.450, Prof. Dr. Mc Carthy, 1.698.303, Prof. Dr. Stanford Show 1.294.851, Daniel Panzac 1.600.000, Ludovic de Constenson 1913 yılı için 1.400. 000 tesbiti yapmışlardır.

Ermeni Nüfusu 

Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nun İstanbul Büyükelçisi Pallavici 28 Haziran 1913 tarihli bir raporunda "Ermenilerin sayısının Küçük Asya'da hiç-bir zaman 1.600.000'den daha fazla olmadığını ve vilayetlerdeki olaylar üzerine, Rusların yaptığı şikayetlerin çok abartılı" olduğunu belirtmektedir . Londra'da ki Alman Büyükelçisi Von Kühlmann 28 Mayıs 1913'de yazdığı raporda şu bilgileri veriyor; Türk Ermenilerinin durumunun düzeltilmesi için uygulanmak istenen reform planları, Ermenistan olarak işaret edilen Türk Ermenistanı'nda başarılı olamaz. Çünkü buralarda Ermeniler çoğunluğu oluşturmuyorlar. Bu sebeple burada Ermeni istekleri başarılı olamaz. Bilindiği gibi Ermeni olarak adlandırılan vilayetler şunlardır: Van, Diyarbakır, Bitlis, Elazığ. Bu vilayetlerin nüfusu ise şöyledir: Van 81.000 Ermeni, 424.000 Müslüman, Rum ve diğer Hıristiyanlar; Diyarbakır 79.000 Ermeni, 463.000 diğerleri; Bitlis 131.000 Ermeni, 333.000 diğerleri; Elazığ 70.000 Ermeni, 560.000 diğerleri. Alman elçinin raporuna göre Osmanlı ülkesinde yaşayan Ermeni toplam nüfusu 1.200.000'dür .

İngilizlerin 1917 yılında başlayıp 1919 yılında bitirdiği istatistiğe göre Osmanlı coğrafyasında yaşayan Ermenilerin toplam nüfusu 1.602.000'dir . Hâlbuki İngilizler 1913 yılında yayınladıkları yıllıkta Ermeni nüfusunu 1.056.900 olarak veriyorlardı. Bu bir dengesizlik örneği olarak durmaktadır. Zira bu rakam kabul edilince Ermenilerin dış ülkelere göç etmedikleri, hiçbir kayıplarının olmadıkları ortaya çıkar ki bu güne kadar Ermenilerin ve Batılı ülkelerin öne sürdükleri bütün iddialar geçersiz kalır .

ABD delagasyonunda yer alan David Magie'nin hazırladığı ve "tam güvenilir" olarak nitelenen çalışmasına ve ABD Dışişleri Bakanlığı Tarih Bölümü'ne göre 1918 yılı itibariyle Anadolu'daki Ermeni nüfusu 1.479.000, diğer Hıristiyanlar 1.504.000, Müslüman nüfus 8.644.000, toplam 11.627.000'dir .

Bu istatistikler göz önünde bulundurulduğunda Birinci Dünya Savaşı öncesi Osmanlı Devleti'ndeki Ermeni nüfusunun en çok 1.300.000 olduğu ortaya çıkmaktadır. Hiçbir bilimsel açıklaması bulunmayan Ermeni Patrikhanesinin verdiği istatistikler, abartı ve propaganda mahiyetinde olduğunu belgeler niteliktedir. Ermeni yazarlar ve patrikhane kayıtları Ermenilerin nüfusunu 5 milyona kadar çıkarmışlardır. Justin McCarthy, Patrikhanenin doğruluğuna ilişkin karışıklık olduğunu belirtmiştir.

I. Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı nihayetinde, önceleri 1.234.671 olan Ermeni nüfusundan sadece 70.000 kadarı Türkiye Cumhuriyeti'nde kalmış bulunuyordu. Bu rakamdan birçoğu sığınmacı olarak Kafkasya'ya, Amerika'ya ve Avrupa'ya gitmişlerdir.

Osmanlı Devleti'nde beş yüzyıllık dönem içinde Ermeni nüfusu değil toplam nüfusa, sadece Müslüman nüfusa göre bile % 10'un altında kalmıştır. 

Osmanlı Devleti’nin 1330 (1914) Nüfus İstatistiği’ne Göre Vilayat-ı Sitte’de Ermeni Nüfusu